Köy Fırını Yapıyoruz -1

Kim buram buram kokusu yüzlerce metreye yayılan nar gibi kızarmış köy ekmeklerini, içli pideleri sevmez ki! Hele de çocukluğunda, babaannesinin kendisi için özel yaptığı içli pidelerin pişmesini bahçedeki köy fırınının önünde iştahla, ağzı sulanarak beklemiş, sonra da el değmeyecek sıcaklıktaki pidelerin tahrik edici kokusuna dayanamayıp ucundan ısırıp, ağzının yanmasına aldırmadan o muhteşem lezzetin bütün benliğine yayılmasını hissetmiş, yine de yutabilmek için önceden hazırlanmış soğuk, kıvamlı ayrandan büyükce bir yudum almış, ve tabii ki tüm bu duygular insanın hafızasına görüntüsü, kokusu, lezzeti ve tüm hazzıyla kazınmışsa.

İşte bu nedenle Meyvelitepe’de bir köy fırınının bulunması, Meyvelitepe henüz bir proje halinde bile değilken zaten kararlaştırılmıştı.


Proje ilerleyip ev ortaya çıktıktan, dahası evin etrafındaki peyzajı şekillendirmeye başlayınca fırının yerine de karar verdik hemen. Evin batı tarafında, önü bir taraça gibi denize bakan, rüzgardan korunaklı, baharda çimlendirip üzerine bir pergola koyarak yaz akşamlarında yemek yiyip dostlarla sohbet edebileceğimiz bir yer olarak düşündüğümüz, 4 metre eninde 10 metre uzunluğundaki bir alanın en gerisindeki köşeyi düşündük. Böylelikle, bir yandan fırında bir şeyler pişirirken, bir kaç metre ötedeki masadan uzak kalmamak iyi olacaktı.

Böylelikle fırının yeri belirlendi. İş geldi yapmaya. Geçenlerde iş yerinden bir arkadaşla sohbet ediyorduk. Onlar da Sapanca’daki evlerinin bahçesinde, komşularıyla birlikte ortak bir köy fırını yapmaya niyetlenmişler. Bazıları doktoralı dört mühendis işe girişmişler. Başlangıçta her şey iyi gitmiş, ancak sıra fırının kubbesini yapmaya gelince işler ters gitmiş. Fırının kenarları yükselip kubbenın tuğlaları örülürken kubbe olduğu gibi çöküyormuş. Bu şekilde 3-4 denemeden sonra vazgeçmişler. Hala kubbesi çökmüş durumda duruyormuş fırın. Oysa oralardaki her köy evinde bir fırın var. Sormayı mühendisliklerine yedirememişler anlaşılan.
Öncelikle böyle bir durumla karşılaşmamak için, dahası, istediğimiz pişirme ve kullanım özelliklerine sahip olması için uzun bir araştırmaya girdik önce. Tabii köydeki arkadaşlara tüm detayları sormayı ihmal etmedik (özellikle kubbeyi nasıl yaptıklarını).
Anladığımız, çok geleneksel yapıyorlar fırınlarını. Harman tuğlası kullanıyorlar, ısının muhafazası için özel bir şey yapmıyorlar. Tuğla aralarında ve taban tuğlasının altında cam kırıkları ve iri tuz kullanmaları iyi sonuç veriyor. Kubbenin yapılması esnasında nemli kum kullanmaları da gayet pratik. Sonradan İtalya’dan Arjantin’e kadar benzeri fırın yapımlarında kum kullanımının çok yaygın olduğunu anlayacaktık. Göçmen kökenli köylerimiz fırınlarına ayrıca baca yapmıyorlar, duman fırının ağzından dışarı çıkıyor, yerli kökenli köyler ise kubbenin arka yan tarafından küçük bir delik bırakıyorlar. Odun kor hale geldikten sonra burayı yerine göre alıştırılmış bir tuğla kapak ile kapatıyorlar. Yanlız bu geleneksel fırınlar çok yüksek ısıya çıkamıyorlar, ısıyı da çabuk kaybediyorlar.

Biz beş dakikada pizza, peş peşe pideler ekmekler pişirebilecek bir fırın olsun istedik. Bu yüzden yazılı çizili dökümanlar bulmaya çalıştık. Ne yazık ki, Türkiye kaynaklı ve Türkçe hemen hemen hiçbir şey bulamadık. Ülkenin geleneğinde çok yaygın olan bir konuda hiç bir yazılı bilgi bulamamak oldukça üzücü. Belki de bu yüzden, fırın konusundaki deneyimimizi adım adım, tüm detayı ile burada yayınlamaya karar verdik.

Araştırmalarımız sonucunda kubbenin şekli açısından iki farklı fırın yöntemi olduğunu gördük. Birisi Masonry denilen kubbe şekli. Bunda kubbe küresel değil bir varil şeklinde. Diğeri de Pompeii tarzı denilen, kubbenin tam bir yarım küre olduğu şekil. Masonry tarzı fırınlar pizza gibi çok yüksek ısıda çabuk pişirmeye uygun değil. Oysa pompeii tarzı fırınlar, ısının fırın duvarlarından yansıması ve fırının içinde iyi odaklanma özelliği sebebiyle rahatlıkla 350°C ye çıkıp pizzayı tam olaması gerektiği gibi beş dakikada mükemmel pişiriyor. Internette köy fırını yapımı için bol miktarda ingilizce kaynak bulduk. Bunlardan Forno Bravo‘yu mükemmel bulduk. Ücretsiz fırın planları verdiği gibi, yapım teknikleri, aşamaları her şey var. Forno Bravo’nun forum sayfalarına girdiğimizde ise dünyada bizim gibi düşünen ve yaptıklarımızı yapan ne kadar çok kişi olduğunu gördük, çok yararlandık ve yararlanmaya da devam ediyoruz. Forum sayfalarında dünyanın dört köşesinden yüzlerce insan fırın yapma deneyimlerini, karşılaştıkları güçlükleri, bunları nasıl aştıklarını paylaşmışlar.

41 Comments

  1. iyi günler
    fırınızın bitmesini sabırsızlıkla bekliyorum
    çünkü malzemelerimi aldım
    beni fırının içinin çapı 130 cm olacak
    fakat kubbe yükseklğinin ne kadar olacağına karar veremedim
    birde kubbeyi örerken çift sıra tuğla mı örecem bilmiyorum
    yardım larınız için teşekkürler

    • Dairenin çapı 130 cm ise kubbenin yüksekliği de 130 cm olmalıdır. Tam küresel bir kubbe için ölçü budur. Ancak kubbe yüksek olsun diyorsan konik olarak yapabilirsin. Harman tuğlayı uzunluğuna (18,5) öreceksin. Fırının duvarı kalın olacak ki ısı tutsun…

      • Dairenin çapı 130 cm ise, yarıçapı 65 cm’dir. Bu durumda kubbenin yüksekliği tabandan itibaren 65 santim olmalıdır 130 değil. Kubbenin yarıçaptan daha yüksek veya konik olması fırının içindeki ısı dağılımını olumsuz etkiler.

        • Merhaba,henüz satın aldığımız bahçede eski yıpranmış bir fırın var.Tamir edilebilirmi bilemiyorum,acaba size fotosunu atsam fikrinizi söyleyebilir misiniz

          • Birkaç açıdan ve kubbe içinden fotoğraf gönderirseniz bir fikir edinebiliriz.

  2. Acar bey,
    Sera yapılması, tohumların ekilmesi, peyzajla ilgili işler derken fırın yapımı biraz gecikti. Bunda havanın yağışlı gitmesinin de etkisi oldu tabii. Çok yakında tekrar başlıyoruz.
    130cm iç çapı olan fırın kubbesinin merkezdeki iç yüksekliğinin de 65cm olması sanırım ideal bir ölçü olur.

  3. yav herkez bi torum yapmış herkeze önce selam sonra kelam değerli arkadaşlar ben bu işi uzun süredir yapıyorum yanlız ben öğrenmek istediğim bu fırına nasıl üretim sertifikası alınıp yasal olarak pazarlanır onu öğrenmek istiyorum şart koşul hakkında bilgisi olan varsa lütfen palaşın eski ekmek fırınları artık yok kültür elden giti gitmiş bu arada en iyi usta bizde mevcut ulaşmanızı bekliyorum teşekkürler mendeli ekmekçi

  4. Merhabalar ;
    Bahçe içine küçük bir köy fırını yaptırmak istiyorum. Bazen mangal yapabileyim bazen de ekmek ve pide pişirebileyim. Derdim dumanın çok fazla etrafa yayılmasını önlemek ve sağlıklı bir yemek yapabilmek.Kime yaptırabilirim , ne kadara mal olur ?
    Bursa-Gemlik ilçesindeyim.
    Bilgi ve görüşlerinizi rica eder, iyi çalışmalar dilerim.
    Sevil SOLMAZ GÜN
    Saygılarımla.

  5. Sevil hanım,
    Açıkçası o bölgede yardım alabileceğiniz kim vardır bilmiyoruz.Biz fırını nasıl yapabileceğinizi anlatmaya çalıştık. Ailenizle birlikte kendiniz yapabilseniz en güzeli olurdu 🙂
    Fırın Kardeşliğini inceleyebilirseniz maliyetlerin çok değişken olduğunu görürsünüz. Çevrenizden bedavaya temin edebileceğiniz pek çok malzeme olabilir. Bu da maliyeti düşürür elbette.

  6. Sayın Meyvelitepe sakinleri,
    Yapmayı dϋșϋndϋğϋm fırınla ilgili araștırma yaparken buldum adresinizi. Çokta iyi oldu; nitekim mail ile fotoğrafını gönderdiğim ve bitirmek ϋzere olduğum fırını sizden esinlenerek yapmaya çalıștım. Diğer fotoğraflar http://www.facebook.com/profile.php?ref=name&id=1159617520 bu adreste görϋleblir.
    Teșekkϋr ediyorum.
    Selamlar.
    Mustafa Sertkan

  7. selamlar
    bu sitede bilgi veren herkese tesekurler simdiden. bende sizler gibitabak sevgine düskun kisilerinden biriyim kendi keyfim icin evimin bahcesine bir firin yapmayi dusunuyorum nereden ve nasil baslayacagimi bilemiyorum nelere dikkat ettmeliyim benden oncekiler bu konuda bilgi ve tecrubeye sahibler bana bu konu hakinda bilgi verirseniz sevinirim
    saygilarimla nedimsensoy

  8. Fırın yapımı konusunda verdiğiniz bilgiler için teşekkürler. Bende bir fırın yapmaya başladım. Usta değilim ama fırında pişireceklerimi daha bir zevkle yemek için kendim yapıyorum. Fırının kubbesini toprak testi yapanlara yapacağım fırın çapında altı yuvarlak, tıpkı güveç tenceresi gibi fırında pişirilmiş bir leğen yaptırıp onu öreceğim bir kaç sıra duvarın üzerine monte ettikten sonra dışını harman tuğlası ile kalınlaştırarak yapmayı planlıyorum. Böylece hem içten fırın kubbesi çok düzgün olacak hemde örerken göçmeyecek ve çok rahat öreceğimi sanıyorum. Bu konuda sizin fikirlerinizi merak ediyorum. İlginiz için şimdiden teşekkürler.

  9. selam fırın dostları bende sizler gibi bir abi araclılğı ile fırın yapmaya basladım fikirlerinizde hem fikir oldugumu söylemek istiyorum ama bence kubbe kısmına daha pratik ama en az onun kadar da iş bitiminde kolay söküle bilecek bir kalıp gerekli diye düşünüyorum

  10. söyle de yapabiliriz diye düşündüm ahsap bir kalıp yapılıp onun üzerine harman tugla veya ateş tugla ile kaplanıp tüm işler bitti anda deneme aşamasında o kalıbı yakıp fırınımızı test etmiş oluruz ugras veren arkadaslara kolay gelsin

  11. Degerli meyvelitepe,
    Size Belcika’dan yaziyorum. Internette tas firin yapimi hakkinda bilgi ararken sizi buldum. Cok faydalandim yalniz sormak istedigim tek bir kac soru var.
    1 Beton harci hazirlarken normal cimento mu kullaniyorsunuz yoksa sicaga dayanikli cimentomu?
    2 Sicaga dayanikli tasmi kullaniyorsunuz sicagi muhafaza eden tasmi? Bu ikisi ayri satiliyor burda.

    Cok tesekkur eder sicak pizzalar dilerim 🙂

    • 1. Beton harcıyla neyi kasteddiğinizi anlamadım. Kubbeyi ve taban tuğlalarını örerken;
      1 ölçü portlant çimentosu,
      3 ölçü elenmiş dere kumu,
      1 ölçü kireç ve
      1 ölçü şamot harcı

      şeklinde özel bir harç kullanılmalı. Yok bunu değil de fırın kubbesini taşıyacak beton tablayı kastediyorsanız bildiğiniz betondur. İçine demir donatı da konmalıdır.

      2. Kubbe ve taban tuğlaları ateş tuğlası dediğimiz hem ısıya dayanıklı hem de ısıyı emerek muhafaza eden tuğlalardır.

  12. Merhabalar.
    Ben maalesef sizin kubbeyi örerken kullandığınız ateş tuğlalarından bulamadım. Burada harman tuğlası olarak tabir edilen genellikle yıkılan eski binalardan çıkma tuğlalar buldum. Bu tuglalar kubbe için uygun olur mu? ısıya dayanımları nasıldır? alıp almamakta kararsız kaldım. yardımcı olursanız sevinirim.

    • Ateş tuğlasının ısı tutma özellikleri çok daha iyidir ama bulamıyorsanız harman tuğla da olur.

  13. Merhabalar meyvelitepe
    Biz de sizin fırının aynısını köy okulumuzun bahçesine yapmayı düşünüyoruz ölçü olarak da aynısı.Bu köyde fırın kültürü yok amacımız unutulan değerleri hatırlatmak ve çocuklara üretmeyi aşılamak acaba kaç tane ateş tuğlası gitti ve diğer malzemelerden ne kadar gitti? ona göre satın alacağız da şimdiden teşekkürler

    • Hocam, e-posta ile de sormuşsunuz, ne yazık ki malzeme listesi veremem. Daha doğrusu kaç tuğla vb. bir şey söyleyemem çünkü üzerinden 9 sene geçmiş. Kullanacağınız malzeme ve boyutlara göre kendiniz hesaplayabilirsiniz. Hatta çocuklara bile hesaplatabilirsiniz, iyi bir matematik sorusu olur. Söz gelimi, kubbe örümünde yarım tuğlalar kullanırsanız kubbede toplam kaç ateş tuğlası lazım olur gibi 🙂 bunun için tabana döşeyeceklerinizi ayrı, kubbeyi oluşturan yarım küre için kullanacaklarınız ayrı hesaplanmalı. Biz 20x10x6 cm ebadındaki ateş tuğlaları kullanmıştık. İlk sıra tuğlayı dikine döşeyip üzerini ikiye böldüğümüz tuğlaların dar yüzeyleri içe bakacak şekilde ve iç yüzeyde tuğlalar arasında hiç boşluk kalmayacak şekilde döşemiştik. Buna göre yarım kürenin iç yüzey alanından yola çıkarak hesaplanması zor değil 🙂

      Kolay gelsin

      • kürenin alanını hesaplama formulü A= 4 X 3,14 X rkare imiş.
        Buna göre
        50 cm yarıçapında bir kürenin alanı 31416 cm2 çıkar.
        yarımküre alanı ise 15708 cm2 olur.
        tuğlanın dar tarafının alanı 6cm x 10 cm = 60 cm2 dir.
        yaklaşık 262 adet (yarım) tuğla gerekmektedir.

  14. selamlar meyvelitepe
    yazı yorumlarını okuyup kendi kendime hesap yaparken -genelde karşılaştığım üzere -sitelere mesaj atma şartları hesap kaydı vs ister kabul etmez diye düşünüp yazarken bir de baktım mesajım kaydolmuş.selamsız sabahsız giriş için kusura bakmayın.sitenizi uzun süredir permakültür vb konularında takip etmekteyim.ben de bir kara fırın yapma hevesi ile bir süredir zihin antrenmanları yapmaktayım. bu amaçla sitenizin fırın sayfaları ile haşır neşir olurken kendimi nasıl kaptırdıysam sorulara kafa yorup kendimce yorum yapıp akıl vermeye bile başladım.fırın kardeşlerinden bir kısmı gibi benim de amacım mevcut malzeme ve imkanları kullanarak fırın inşa etmektir. ince eleyip sık dokumak, evdeki hesabın çarşıya uymaması gibi atasözlerimizin ışığı olsa da bir detayın etkisinin ne olacağını sormaktan kendimi alamadım: fırının taban dairesinin çapı ne olursa yüksekliği çapın yarısı olmalı kaidesi var. ancak ilk döşenen tuğlalar dik olunca üstüne yapılacak kubbenin (kürenin) merkezi de 20 cm kadar yükseğe çıkıyor fiziksel olarak.(küre formunu korursak) bu durumda kubbenin merkezini, dik tuğlaların tabandan mı yoksa üst hizasından mı almak daha sağlıklı olur?(yorgunu yokuşa sürmek aklıma geldi şimdi. öyleyse kusura bakmayın. siz de farkınsınızdır. sitede yapılanları takip ederken okuyanda takdir duygusu zuhur ediyor.bir süre sonra siteyle ve (sizlerle hiç karşılaşmasa dahi) bir samimiyet bir yakınlık ya da benimseme oluştuğunu hisseder. Yazılarına da bu teklifsizlik yansır. Umarım fırın inşasını zihnimde bitirip hayata geçiririm ve sayfalarınızda bir yer de bana ayırırsınız. selamlar. kolay gelsin. NOT: yazımı yalnız bir detayı paylaşmak olarak görüp değerlendirebilirsiniz.böyle de bir şey var. kenara koyalım dursun gibisinden. 🙂

    • İyi günler Şamil Bey. Bahsettiğiniz meseleyi ben de düşündüm ve hesapladım. Dediğiniz gibi ilk sıra tuğla küre formunda değil de dik konulduğu için bu durum yarıçapı etkiler. Şöyle ki;
      Fırınımızın iç çapı 90 cm yani yarıçap 45 cm olsun. Dik koyulan ilk sıra tuğlanın altında da yaklaşık olarak 1,5 cm harç olduğunu var sayalım. Dik koyulan ilk sıra tuğlanın üst noktası zeminden 20+1,5=21,5 cm yüksekte olacaktır. Dik koyulan ilk sıra tuğlanın fırın iç yüzeyine bakan üst noktasını fırının merkez noktasına birleştirerek bir dik üçgen elde edip hipotenüs formülünü uygularsak;
      (a2+b2=c2) a kare +b kare = c kare
      ((21,5×21,5)+(45×45))= Hipotenüsün karesi,
      Hipotenüs= 49,87233702164 cm olur. Bunu da yaklaşık 50 cm alırız olur biter.
      Yani fırın kubbesinin ilk tuğlasını dik koymayıp da kubbeyi tam bir yarım küre şeklinde örmek isteseydik (ki bunu yapmak çok zordur birebir bir kalıbınız olması gerekir) fırın iç çapımız yaklaşık 100 cm olurdu.

      • Dolayısıyla fırının iç yüksekliğini 50 cm yaparsak kubbemiz küre formunda olur. Tuğlaları ikiye bölerek örülen üst kısım (dik sıranın üzerine basan kısım) yarım küre değil de bir küre kapağı olur. Küre kapağı dediğimiz şey de zaten küreden kesilen bir parçanın adıdır. Ama bence iç yüksekliği 45 cm de alabiliriz çünkü Meyvelitepe öyle yapmış ve sonuçtan gayet memnun. Zaten örerken cm’lik hatalar olabilir.

        • Kubbenin merkezini sizin dediğiniz gibi dik tuğlaların üst hizasından alırsak o zaman o hizadan yukarı 45 cm daha çıkmamız gerekir ki o zaman fırının iç yüksekliği 65 cm’yi geçer. Dik sıranın altına koyulan harçla birlikte 67 cm kadar olur.

          • Açıklamalarınız için teşekkür ederim Mustafa Bey. doğru 67 cm yükseklik daha acayip olur sanırım. Neyse en azından kendimi yalnız hissetmemiş oldum bu konuda.İyi günler dilerim.

  15. Bu arada yeri gelmişken konuyla ilgili bir girişimin bilgisini vereyim. Bursa Osmangazi Belediyesi kendine bağlı tüm köylerde ortak kullanıma açık kara fırın yapımına başlamıştır.İlki Şu an doburca mahallesinde inşa edilmektedir.İncelediğimde; harman tuğla ve harç olarak da fırın harcı(torbası 25 tl imiş) kullanıldığını gördüm. Yine tabana ısıcam atıkları ve kışın tuzlama çalışmalarından kalmış kaba tuzları sermişler.Kubbenin ilk tuğlalarının dik değil yatık dizmişler. Ateş tuğlalarını kubbe duvarı ördükten sonra kubbenin içine dizmişler. Harman tuğlalarda Belediyenin yıktığı eski evlerden çıkan tuğlalar olduğunu Ancak bulmakta sıkıntı çeltiklerini öğrendim.selamlar.

    • Verdiğiniz bilgiler için teşekkür ederiz. Fırın harcı dedikleri şamot harcıdır sanırım. Ateş tuğlalarını sadece kubbenin içine dizerek ateş tuğlasından tasarruf etmek istemişler sanırım. Zaten köy fırını olduğu için sürekli birileri tarafından kullanılacaktır. Fırın hiç soğuk kalmayacaktır. Isınma problemi pek olamayacak diye düşündüm.

      • Merhabalar Osmaniye’den yazıyorum bende yayla evime böyle bir fırın yaptırmak istiyorum usta bulamıyorum bu konuda yardımcı olurmusunuz

        • Ailecek kendiniz yapasınız diye hem bizim fırınımızı hem de fırın kardeşliğindeki otuzdan fazla fırını paylaştık. Kolları sıvayıp kendiniz yapın, ustaya ne hacet 🙂

  16. Merhaba Meyvelitepe,
    Taban için vermikülüt ya da Cam+tuz üzerine 3 ya da 4 cm ateş tuğlası olsa biz gibi amatörler için yeterli olur mu. Yoksa 5cm, 6 cm olmalı mı. Kubbe için ise maliyetten dolayı ateş tuğlası değil de harman tuğlası düşünüyorum. Harman tuğlasını yarıdan kesip ortalama 9/10 cm kalıyor. Bunun üzerine 5 cm taşyünü yaptığımda ideal kubbe için yeterli olur mu.

    • Taban tuğlalarının kalınlığını 5-6 santim civarında yaparsanız fırınınızın performansı daha iyi olur. İnce yapıp sonra pişman olmaktansa kalın yapmakta fayda var. Kubbeyi harman tuğlasından örebilirsiniz.

  17. Merhaba Meyvelitepe,

    Linkini verdiğiniz “Forno Bravo” sitesinde zemin ısı yalıtımında Perlit kullanmış. Siz ise Vermikülit tavsiyesinde bulunuyorsunuz. İkisinden birini kullanmak farketmez mi.

      • Meyvelitepe,
        Vermikülitin boy boy sınıfları var. 1 mm’den 1 cm kadar. Büyüklük oranı yalıtımda etkisi varmı. Ben Serakülit Fine boyu olanını düşünüyorum. Ortalama 2 mm civarı kalınlıkta. Ayrıca Perlitle %50 oranında karışım yapsam acaba ne olur.

        • Toz gibi olmasın, biraz daha iri olabilir. Perlit ile karışmasında bir mahzur yok.

1 Trackback / Pingback

  1. Fırın Kardeşliği | Meyvelitepe - Çılgın Kalabalıktan Uzak

Bir yanıt bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.


*